Grote bedrijven bestaan vaak uit diverse verschillende ondernemingen die via allerlei participaties onderling met elkaar verweven zijn. Juridisch gezien staan deze ondernemingen los van elkaar. Dit wil zeggen dat het faillissement van de ene onderneming niet het faillissement van de andere onderneming hoeft te betekenen, hoewel ze in de praktijk vaak wel financieel getroffen worden. De juridische en de economische realiteit komt echter niet altijd overeen en daarom moeten zij soms alsnog als een economisch geheel worden beschouwd. De economische informatie moet dan op groepsniveau beschikbaar zijn. Daarvoor stelt men een geconsolideerde jaarrekening op. Dit is een jaarrekening van de groep die wordt afgeleid van de afzonderlijke boekhoudsystemen van elke juridische entiteit. Een revisor zal de geconsolideerde jaarrekening moeten controleren.

Controlecriterium ter bepaling van de consolidatie

In de praktijk hebben groepen vaak een heel ondoorzichtige structuur die ook voortdurend wijzigt, waardoor het moeilijk is om te bepalen of er sprake is van een economische eenheid. Hoe dan ook vertrekt men van het controlecriterium om de consolidatiekring te bepalen. Het gaat om de rechtstreekse of onrechtstreekse beslissende controle over de aanstelling van de meerderheid van de bestuurders of zaakvoerders of op de beleidsoriëntatie. Indien men hier controle over uitoefent, is men in principe gehouden om een consolidatiejaarrekening op te stellen.

Uniforme regels voor moeder- en dochtervennootschappen

Het is de moederonderneming die de geconsolideerde jaarrekening moet opstellen. Voor het opstellen van deze geconsolideerde jaarrekening wordt vertrokken vanaf de jaarrekeningen van de juridische entiteiten van de groep. Dit kan in de praktijk enkel werken als er sprake is van enige uniformiteit. Daarom worden er een aantal eisen gesteld aan de boekhouding van de verschillende juridische entiteiten. Zo moeten ze bijvoorbeeld een eenvormig rekeningenstelsel gebruiken. Daarnaast moeten ze dezelfde boekhoudkundige normen toepassen. Ze zullen bijvoorbeeld op dezelfde manier moeten afschrijven en waarderen. Ten slotte is het vereist dat ze hun boekhouding op gelijke datums afsluiten.

De consolidatie in de praktijk

Bij het opstellen van de consolidatiejaarrekening moet men rekening houden met een aantal fiscale spelregels. Hierbij moeten we een onderscheid maken tussen verschillende consolidatiemethoden.

De eerste consolidatiemethode is deze van de integrale consolidatiemethode. De integrale consolidatiemethode is verplicht toe te passen bij een exclusieve controle (meer dan 50%) van de stemrechten. Hierbij wordt de deelneming in de onderneming vervangen door de integrale activa en de passiva ervan, wordt de tegenwaarde van de deelneming in het eigen vermogen van de dochteronderneming geschrapt en wordt de rest als derdenbelang opgenomen.

Een tweede consolidatiemethode is de evenredige consolidatiemethode. De evenredige consolidatiemethode is verplicht bij een gezamenlijke controle door een beperkt aantal vennoten. De evenredige consolidatiemethode is gelijkaardig met de integrale consolidatiemethode, maar de activa, passiva en resultaten van de dochteronderneming worden conform het percentage van de deelneming ingebracht en niet integraal.

De hierboven weergegeven werkwijze is echter een sterk vereenvoudigde weergave. In de praktijk moeten er nadien nog allerlei correcties worden doorgevoerd. Verhandelde vaste activa in de groep moet bijvoorbeeld volgens een specifieke werkwijze worden geëlimineerd. Ten slotte gelden er ook nog andere regels voor geassocieerde ondernemingen.